Σήμερα, αναγνωρίζουμε ότι τα παιδιά οικοδομούν την αντίληψή τους για τη γραπτή γλώσσα σε μια εξελικτική πορεία που είναι αισθητή και ομοιόμορφη σε όλα τα παιδιά. Τα στάδια εξέλιξης της γραφής έχουν περιγραφεί από τους Clay (1975), Ferreiro & Teberosky (1982), Temble, Nathan, Temble & Burris (1993) και είναι τα εξής:
α) Το στάδιο του μουτζουρώματος
Όπως τα παιδιά φλυαρούν, πριν μάθουν να μεταχειρίζονται λέξεις, κατά τον ίδιο τρόπο τα παιδιά μουντζουρώνουν, πριν αρχίσουν να γράφουν.
β) Γραμμικό επαναλαμβανόμενο στάδιο
Τα παιδιά, στο στάδιο αυτό, ανακαλύπτουν ότι η γραφή είναι συνήθως οριζόντια και ότι τα γράμματα τοποθετούνται σε σειρές κατά μήκος της σελίδας. Νομίζουν επίσης, ότι μια λέξη που αναφέρεται σε κάτι μεγάλο, έχει τη μορφή μιας μακρύτερης γραμμής, σε σύγκριση με μια λέξη που αναφέρεται σε κάτι μικρό. Τα παιδιά ψάχνουν για συγκεκριμένες συνδέσεις μεταξύ των λέξεων και των εννοιολογικών περιεχομένων τους και αναμειγνύουν κάποιους τύπους γραμμάτων με γραμμοειδείς μουντζούρες.
γ) Στάδιο ορθογραφίας τυχαίων γραμμάτων
Τα παιδιά μαθαίνουν ποιοι τύποι είναι αποδεκτοί ως γράμματα και τα χρησιμοποιούν με τυχαία σειρά, για να αναφερθούν σε λέξεις ή προτάσεις. Συνήθως παράγουν σειρές γραμμάτων που δεν έχουν καμιά σχέση με τους ήχους λέξεων, στις οποίες προσπαθούν να αναφερθούν.
δ) Στάδιο γράμματος–ονόματος ή φωνητικής γραφής
Τα παιδιά αρχίζουν να συνειδητοποιούν τη σχέση μεταξύ γραμμάτων και ήχων και αρχίζουν να παρουσιάζουν λέξεις που αντιπροσωπεύουν ακριβώς αυτό που ακούν ή παρουσιάζουν μια ολόκληρη λέξη, χρησιμοποιώντας ένα γράμμα ή μια συλλαβή.
ε) Στάδιο μεταβατικής ορθογραφίας
Καθώς τα παιδιά μαθαίνουν περισσότερα για το σύστημα της γραπτής γλώσσας, αρχίζουν να κατανοούν και τους κανόνες της. Αρχίζουν να γράφουν κάποιες λέξεις με τη συμβατική ορθογραφία, παρόλο που η ορθογραφία τους μέχρις αυτού του σημείου είναι φωνητική. Επί πλέον, επειδή τα παιδιά είναι πολύ συχνά εξοικειωμένα με ορισμένες λέξεις, μαθαίνουν τη συμβατική τους ορθογραφία πολύ νωρίς. Αυτό το στάδιο ορθογραφίας ονομάζεται μεταβατικό, γιατί τα παιδιά μεταβαίνουν από τη φωνητική ορθογραφία στη συμβατική.
στ) Στάδιο συμβατικής ορθογραφίας
Τα παιδιά επιτυγχάνουν το μέγιστο αποτέλεσμα, στα πλαίσια της συμβατικής ορθογραφίας.
(Κουτσουβάνου & Αρβανίτη-Παπαδοπούλου, 2011, σελ. 69-72):
Οι δραστηριότητες για την ανάπτυξη της γλώσσας, που υλοποιούμε στο νηπιαγωγείο, θα πρέπει να συμβαδίζουν με το αναπτυξιακό επίπεδο των παιδιών και να συσχετίζονται με όλες τις δραστηριότητες του καθημερινού προγράμματος. Ως νηπιαγωγοί, να συνειδητοποιήσουμε ότι οι πράξεις μας και οι συμπεριφορές μας επηρεάζουν τη γλωσσική μάθηση των παιδιών. Είναι ανάγκη να αντιλαμβανόμαστε και να αναγνωρίζουμε τις προσπάθειες των παιδιών να δημιουργήσουν έννοιες από τις εμπειρίες τους και να κάνουν αυτές τις έννοιες σύμβολα επικοινωνίας που να περιέχουν νόημα.
Το παιδαγωγικό περιβάλλον που δημιουργούμε και τα υλικά που χρησιμοποιούμε, να είναι γεμάτα προκλήσεις, για το κάθε παιδί ξεχωριστά, και να αντικατοπτρίζουν το σεβασμό και την πεποίθηση ότι το κάθε παιδί είναι ξεχωριστό, μοναδικό και ικανό να πειραματιστεί και να αναπτυχθεί με τους δικούς του ρυθμούς. Να μάθουμε να ερμηνεύουμε με σιγουριά τα δείγματα της εργασίας των παιδιών, να παρατηρούμε την εξέλιξη του αναδυόμενου αλφαβητισμού τους και να χρησιμοποιούμε τις παρατηρήσεις μας για να εκτιμήσουμε τη συνολική τους ανάπτυξη.
Στον Πίνακα που ακολουθεί, η Sue Wortham (2006) αναφέρεται στις μορφές της αναδυόμενης γραφής των μικρών παιδιών και στα χαρακτηριστικά της:
Μορφές |
Χαρακτηριστικά και Υποθέσεις |
Μουντζούρες |
Τυχαία σημάδια που δεν είναι διακριτά και κινούνται ανάμεσα στη ζωγραφική και τη γραφή. |
Ζωγραφική |
Η ζωγραφική αποτυπώνει ολόκληρη ιστορία |
Επαναλαμβανόμενο γραμμικό σχέδιο |
Κινείται σε μια ευθεία και είναι αρκετά ομοιογενές ως προς το μέγεθος και το σχήμα (επαναλαμβανόμενο). Θυμίζει συνεχή γραφή. |
Αντιγραφή συμβατικής γραφής |
Μπορεί να είναι ή όχι σε ευθεία γραμμή αλλά περιέχει στοιχεία πραγματικών λέξεων |
Απομνημόνευση τύπων γραφής |
Χρησιμοποιείται με συχνότητα και περιέχει σημαντικές λέξεις, όπως: μαμά, μπαμπάς, το όνομα του παιδιού κ.τ.λ. |
Γραφή που θυμίζει τα γράμματα |
Περιέχει στοιχεία από τα πραγματικά γράμματα. Δεν παρατίθενται πάνω από δύο παρόμοιοι τύποι γραφής, ο ένας δίπλα στον άλλο |
Ποσοτικές αρχές |
Σε αυτή την γραφή, έχει αξία το πλήθος των γραμμάτων, γιατί αντανακλά τις υποθέσεις των παιδιών για τον αριθμό των γραμμάτων που χρειάζονται για να γραφεί η κάθε λέξη. Τα μεγάλα πράγματα έχουν μεγάλα ονόματα. Προοδευτικά, τα γράμματα αντιστοιχούν στον αριθμό των συλλαβών κάθε λέξης, όπως αυτός προκύπτει από την ομιλούσα γλώσσα. |
Ποιοτικές αρχές |
Σε αυτή τη γραφή, τα γράμματα που χρησιμοποιούνται είναι σημαντικά. |
Αρχή επινοημένης ορθογραφίας – Γραφή με γράμματα – ονόματα |
Αντανακλά την υπόθεση ότι τα παιδιά αρχίζουν να συνειδητοποιούν τη σχέση μεταξύ γραμμάτων και ήχων. |
Απλή φωνημική γραφή |
Ένα γράμμα για κάθε λέξη. Μόνο δυνατοί ήχοι και ελάχιστα φωνήεντα. |
Μεταβατική ορθογραφία |
Επιχειρεί να διευθετήσει τη σχέση ήχου-συμβόλου. Χρησιμοποιεί φωνήεντα και αρχίζει να γίνεται ευανάγνωστη. |
Συμβατική ορθογραφία |
Αυτοσυμμόρφωση για να ταυτιστεί με τα συμβατικά πρότυπα για την ορθογραφία. |
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α.
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Κουτσουβάνου, Ε. & Αρβανίτη-Παπαδοπούλου, Π. (2011). Προγράμματα προσχολικής εκπαίδευσης και διδακτική μεθοδολογία. Αθήνα: Παπαζήσης
Ξενόγλωσση
Clay, M. M. (1975). What did I write?. Portsmouth, N.H.: Heinemann Educational Books.
Ferreiro, E. & Teberosky, A. (1982). Literacy before schooling. Exeter, N.H.: Heinemann.
Temple, C., Nathan, R., Temle, E., Burris, N. (1993). The Beginnings of Writing (3rd ed.) Boston, MA: Allyn and Bacon.
Wortham, S. (2006). Early Childhood Curriculum. New Jersey, Ohio: Pearson.