Το να είσαι νηπιαγωγός, απαιτεί ατελείωτη υπομονή.
Κάποιες ημέρες είναι γεμάτες με γέλιο και χαρά και κάποιες άλλες κρύβουν, μεταξύ άλλων, επίπονες προκλήσεις που μοιάζουν να μην τελειώνουν ποτέ. Υπάρχουν παιδιά που τσεκάρουν τα όριά μας με ήπιο τρόπο, την ίδια στιγμή που άλλα παιδιά το επιχειρούν με έντονο, προκλητικό και επίμονο τρόπο. Πολλές φορές, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι/ες με παιδιά που επιμένουν να δοκιμάζουν τα όρια ολόκληρης της τάξης, παρότι αντιδρούμε σωστά, επιδιώκοντας να αποκαταστήσουμε την πειθαρχία με θετικούς κι όχι με τιμωρητικούς τρόπους, η μη αποδεκτή συμπεριφορά δεν διορθώνεται πάντα. Έτσι, η διάρκεια και η συχνότητα μιας μη αποδεκτής συμπεριφοράς μπορεί να μας κάνει να αισθανθούμε ότι το παιδί που αντιδρά, έχει κάποιο προσωπικό πρόβλημα μαζί μας. «Τι κάνω λάθος;», αρχίζουμε να αναρωτιόμαστε.
Υπάρχει κάτι που πρέπει να το θυμόμαστε πάντα. Κάθε παιδί, αντιδρά διαφορετικά στην καθοδήγησή μας. Τα παιδιά μπορεί να είναι αρκετά απρόβλεπτα. Ακριβώς τη στιγμή που νομίζουμε ότι τα έχουμε καταλάβει καλά, ότι γνωρίζουμε σε γενικές γραμμές πώς αντιδρούν, μπορεί να μας ξαφνιάσουν με τις αντιδράσεις ή τη συμπεριφορά τους. Προσωπικά, δυσκολεύομαι να προβλέψω πώς θα αντιδράσει κάποιο συγκεκριμένο παιδί, κάτω από ποικίλες περιστάσεις, αλλά η εμπειρία μου, μου έχει διδάξει δύο πράγματα:
1. Κάθε παιδί αντιδρά όσο καλύτερα μπορεί (δεν υπάρχει, δηλαδή, σκοπιμότητα στην μη αποδεκτή συμπεριφορά του).
2. Κάθε συμπεριφορά –καλή ή κακή- αποφέρει μια ανταμοιβή.
Τα παιδιά, δεν ξυπνούν το πρωί με τη σκέψη: «Σήμερα, θα συντρίψω τη δασκάλα μου. Θα της κάνω τη ζωή δύσκολη, θα έχω ξεσπάσματα θυμού, θα στριγκλίζω μέχρι να βραχνιάσω και θα της δημιουργήσω αξεπέραστα προβλήματα». Τα παιδιά, ξυπνούν το πρωί, όπως κι εμείς, οι ενήλικες, προσδοκώντας να δουν πώς θα ξεδιπλωθεί η μέρα τους. Όπως συμβαίνει και με εμάς, ένα τμήμα της ημέρας είναι υπό τον έλεγχό τους και ένα τμήμα της, εξαρτάται από την αλληλεπίδρασή τους με τους άλλους.
Οι αντιδράσεις των παιδιών, μέσα στην μέρα, δεν διαφέρουν από τις δικές μας αντιδράσεις. Οι δικές μας αντιδράσεις επηρεάζονται από την προσωπικότητά μας, τις εμπειρίες μας, την ανάγκη μας για έλεγχο (απέναντι στον εαυτό μας και απέναντι στους άλλους), την έλλειψη ύπνου, τη χημεία του σώματός μας και πολλά άλλα. Υπάρχουν ημέρες που ξυπνάμε ευχάριστα και αισθανόμαστε καλά. Άλλες ημέρες, αισθανόμαστε μια ένταση από την πρώτη στιγμή που θα ανοίξουμε τα μάτια μας. Κάποιες άλλες ημέρες, χρειαζόμαστε περισσότερο την προσοχή των ανθρώπων γύρω μας. Κάθε ημέρα, όμως, ελπίζουμε πως όλα θα πάνε καλά και προσπαθούμε να είμαστε και να συμπεριφερόμαστε όσο καλύτερα μπορούμε.
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με τα παιδιά. Όμως, τα παιδιά, δεν έχουν αναπτύξει ακόμη μηχανισμούς αυτοελέγχου και δεν τα καταφέρνουν πάντα πολύ καλά. Αν τα παιδιά είναι εκτός ελέγχου, αυτό σημαίνει πως δεν μπορούν να τα καταφέρουν καλύτερα. Στην πραγματικότητα, όταν ορισμένα παιδιά προσπαθούν και δεν μπορούν να συμπεριφερθούν καλύτερα, βιώνουν δυσάρεστα συναισθήματα, ακόμα κι αν δεν το δείχνουν. Δεν είναι εύκολο να είσαι ένα θυμωμένο και απογοητευμένο παιδί.
Όμως, αφού είναι δύσκολο να είναι ένα παιδί θυμωμένο και απογοητευμένο, τότε γιατί συμπεριφέρεται έτσι;
Τα παιδιά αντιδρούν κατ’ αυτόν τον τρόπο γιατί περιμένουν μια ανταμοιβή. Μια ανταμοιβή που μπορεί να είναι θετική ή αρνητική. Για παράδειγμα, ένα παιδί που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την ματαίωση, εκδηλώνει μια έκρηξη θυμού ή επιτίθεται στους συμμαθητές του ή τη δασκάλα του για να απελευθερώσει την ένταση που του προκάλεσε η ματαίωση. Επίσης, ένα παιδί που χρειάζεται απεγνωσμένα προσοχή, θα κάνει ό,τι μπορεί για να την προσελκύσει. Η αρνητική συμπεριφορά μπορεί να προκαλέσει αρνητική προσοχή αλλά, ακόμα κι έτσι, η προσοχή είναι προσοχή.
Όταν, ως εκπαιδευτικοί, επηρεαζόμαστε συναισθηματικά από την ένταση που προκαλεί μια ανάλογη κατάσταση, είναι δύσκολο να κατανοήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει. Νομίζουμε πως τα παιδιά έχουν ως στόχο εμάς και δυσκολευόμαστε να κάνουμε ένα βήμα πίσω για να δούμε πιο ξεκάθαρα την εικόνα, ότι δηλαδή τα παιδιά… δεν σχεδιάζουν την εξόντωσή μας. Μερικές φορές, είναι εξίσου δύσκολο να θυμόμαστε την αίσθηση που προκαλούν συγκεκριμένες συναισθηματικές καταστάσεις, όπως, το να είσαι εκτός ελέγχου, να έχεις ανάγκες, να είσαι κουρασμένος, να αισθάνεσαι μπερδεμένος ή να αισθάνεσαι ανασφαλής.
Ακόμη και τις δύσκολες στιγμές, είναι ανάγκη να θυμόμαστε πως τα παιδιά αντιδρούν όσο καλύτερα μπορούν. Αν γίνονται δυσάρεστα, είναι γιατί δεν μπορούν να διαχειριστούν τη δεδομένη στιγμή τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις τους με καλύτερο –και πιο αποδεκτό- τρόπο.
Το κρίσιμο είναι, εμείς να μπορούμε να διαχειριστούμε τα δικά μας συναισθήματα και τις δικές μας αντιδράσεις ώστε να βοηθήσουμε το κάθε παιδί να αναπτύξει τις δεξιότητες εκείνες, που θα του επιτρέψουν να διαχειρίζεται πιο αποτελεσματικά τις στιγμές της έντασής του.
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α.
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster