Δεν υπάρχει τάξη Νηπιαγωγείου που δεν έχει ανάμεσα στα παιδιά της τον Αρχηγό, τον Πολυλογά, τον Ακροβάτη ή τον Υπερευαίσθητο. Καθένα από αυτά τα παιδιά, έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που θα μπορούσαν να του είναι πολύ χρήσιμα στη ζωή του και είναι στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτικών -ή των γονέων τους- να ενθαρρύνουν αυτά τα χαρίσματα ή να τα συνθλίψουν. Μου δημιουργεί πάντα μια έντονη περιέργεια αυτή η έμφυτη τάση των μικρών παιδιών και με λυπεί, όταν βλέπω πως οι ενήλικοι προσπαθούν να εξουδετερώσουν αυτά τα χαρίσματα με μοναδικό σκοπό να κάνουν πιο εύκολη τη ζωή τους.
Συχνά, αναφέρω σε συζητήσεις πως, ως μικρό παιδί, ήμουν Πολυλογού (αδόκιμος όρος, αλλά πολύ περιγραφικός). Σήμερα, αν έπρεπε να δώσω έναν δόκιμο χαρακτηρισμό, θα έλεγα πως ήμουν επικοινωνιακή, μιας κι έχω ακόμη μια φυσική τάση να επικοινωνώ με κάθε δυνατό τρόπο. Όταν ήμουν μικρή (πολύ καιρό πριν), θυμάμαι ότι δεχόμουν συχνά επιπλήξεις γιατί μιλούσα πολύ. Όταν μεγάλωσα κι άλλο, έστελνα σημειώματα στους συμμαθητές μου μέσα στην τάξη. Με το πέρασμα του χρόνου, έμαθα σταδιακά πότε θα έπρεπε να μοιράζομαι τις σκέψεις μου και πότε θα έπρεπε να συγκρατούμαι.
Ωστόσο, παραδέχομαι πως, ακόμη και στην ηλικία που βρίσκομαι σήμερα, αισθάνομαι μια έντονη ανάγκη να σχολιάσω κάτι ψιθυριστά στη φίλη μου, που παρακολουθούμε μαζί μια ταινία ή να γράψω ένα μήνυμα στο κινητό, όταν παρακολουθώ μια διάλεξη. Πάντως, εδώ και πολλά χρόνια, γράφω βιβλία, γράφω άρθρα σε περιοδικά, μιλάω σε συνέδρια και συμμετέχω με εισηγήσεις σε ημερίδες. Επί πλέον, δίδαξα σε παιδιά, σε φοιτητές και, σήμερα, διδάσκω σε ενήλικες. Το να μοιράζομαι τις σκέψεις και τη γνώση μου, είναι τρόπος ζωής. Θυμάμαι πως, ως εκπαιδευτικός, αυτό που έκανα με τον Πολυλογά της τάξης μου, ήταν να του θυμίζω ευγενικά πότε ήταν η σειρά κάποιου άλλου για να μιλήσει. Πάντα, όμως, πριν το κάνω, βεβαιωνόμουν πως ο Πολυλογάς είχε τελικά μοιραστεί όλες τις σκέψεις του με τους συμμαθητές του.
Θαυμάζω τον Ακροβάτη. Ο Ακροβάτης έχει από τη φύση του τον έλεγχο των κινήσεων που, προσωπικά, στερούμαι. Ο Ακροβάτης είναι άφοβος. Θυμάμαι κάποια χρονιά, όταν βρισκόμουν στην τάξη, ένα προνήπιο, τη μικρή Ελίνα. Η Ελίνα, ήταν δεινή Ακροβάτης και την έβρισκα σκαρφαλωμένη επάνω στη ραφιέρα με τα υλικά, πριν προλάβω να της πω ότι «είναι πιο ασφαλές να πατάμε στο πάτωμα». Κάποια ημέρα, ρώτησα τους γονείς της αν σκαρφάλωνε και στο σπίτι. «Ναι», μου απάντησαν «γι’ αυτό έχουμε μεταφέρει πολλά από τα έπιπλά μας στο υπόγειο και στο γκαράζ».
Μετά από τέσσερα χρόνια, όταν μου έφεραν και τον μικρότερο αδελφό της στο Νηπιαγωγείο, μου είπαν πόσο πολύ τους είχε ανακουφίσει το γεγονός ότι η Ελίνα είχε πλέον κατανοήσει ότι δεν είναι σωστό να σκαρφαλώνει παντού, όταν αισθανόταν την ανάγκη να το κάνει. Χάρηκα, όταν μου είπαν, πως όλα αυτά τα χρόνια, έδιναν διέξοδο στη φυσική της κλίση, συνοδεύοντάς τη στη γειτονική Παιδική Χαρά για εκτόνωση. Δύο χρόνια πριν, την είχαν γράψει και σε Γυμναστήριο όπου συνέχιζε να έχει εξαιρετικές επιδόσεις. Σήμερα, αναρωτιέμαι: «Έχει ρωτήσει κανείς ποτέ τους πρωταθλητές στη γυμναστική, αν ήταν Ακροβάτες, όταν φοιτούσαν στο Νηπιαγωγείο;»
Ο Αρχηγός της τάξης διαθέτει μια αυτοπεποίθηση, που παίρνει πολλά χρόνια σε άλλους για να την αποκτήσουν. Είναι αυτός που οργανώνει τα άλλα παιδιά, θέτει τους κανόνες και πείθει τους πάντες να τον ακολουθήσουν. Είναι γεννημένος ηγέτης. Όταν ο ηγέτης αρχίσει να δείχνει τη δυνατότητά του να εμπνέει τα άλλα παιδιά, τότε είναι που αρχίζει να καλλιεργεί το φυσικό του χάρισμα. Επειδή, διατηρώ επαφή με ορισμένες από τις οικογένειες των Αρχηγών που είχα κατά καιρούς στην τάξη μου, έχω χαρεί πολύ μαθαίνοντας πως, αυτά τα παιδιά, υπήρξαν αργότερα πρόεδροι σχολικών συμβουλίων, επικεφαλής φοιτητικών συλλόγων ή … πρόεδροι δημοτικών συμβουλίων.
Άφησα τελευταίο το Υπερευαίσθητο παιδί, το παιδί που αιχμαλωτίζει κάθε φορά την καρδιά μου γιατί, στις περισσότερες περιπτώσεις, αντιδρά συναισθηματικά. Μετάβαση, κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και άλλες ανάλογες περιπτώσεις, εύκολα μπορούν να του προκαλέσουν απογοήτευση και δάκρυα. Από την άλλη, όμως, διαθέτει το πιο «πλούσιο» γέλιο, όταν συμβαίνει κάτι αστείο στην τάξη, και την πιο «σφιχτή» αγκαλιά, όταν κάποιος τη χρειάζεται. Το Υπερευαίσθητο παιδί αναπτύσσει εύκολα ενσυναίσθηση, αν καθοδηγηθεί σωστά. Είναι το παιδί που του τραβούν την προσοχή τα συναισθήματα και που «μεταφράζει» τον κόσμο με αυτά. Με αυτά τα παιδιά πρέπει να προσέχουμε λίγο περισσότερο γιατί, είναι άλλο πράγμα να διδάσκουμε αυτοέλεγχο και άλλο πράγμα να αποθαρρύνουμε τα παιδιά από το να αισθάνονται ό,τι αισθάνονται. Στο Υπερευαίσθητο παιδί της τάξης, μπορώ να δω τον αυριανό ανθρωπιστή, τον λογοτέχνη, τον θεραπευτή ψυχών και σωμάτων, τον διασώστη, τον ιεραπόστολο ή έναν επιτυχημένο εκπαιδευτικό.
Ένας ευσυνείδητος εκπαιδευτικός, είναι ανάγκη να σκέπτεται πάντα πώς δρα αλλά και πώς αντιδρά απέναντι στα παιδιά γιατί και τα δύο έχουν εξ ίσου σημαντικές επιπτώσεις στον ψυχισμό των παιδιών. Στην προκειμένη περίπτωση, οφείλουμε να σκεπτόμαστε βαθιά πως θα καθοδηγήσουμε αυτά τα παιδιά να διοχετεύσουν τα φυσικά χαρίσματά τους προς όφελος όλων.
Καθώς σκέπτομαι, αν ο Αρχηγός θα εξελιχθεί σε επιτυχημένο δήμαρχο, ο Πολυλογάς σε δημοσιογράφο διεθνούς κύρους, ο Ακροβάτης σε πρωταθλητή της ενόργανης γυμναστικής και ο Υπερευαίσθητος σε μέλος μιας διεθνούς ανθρωπιστικής οργάνωσης, παράλληλα αναρωτιέμαι αν η φίμωση των φυσικών χαρακτηριστικών αυτών των παιδιών, μπορεί να στερήσει τον κόσμο από τα απίστευτα ταλέντα τους.
Συνάδελφε και συναδέλφισσες, σκεφτείτε τα παιδιά που έχετε στην τάξη σας. Ακόμη και τα παιδιά που σας δυσκολεύουν, διαθέτουν μεγαλειώδη χαρίσματα. Στο χέρι σας είναι να τα ανακαλύψετε.
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α.
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster