Τα παιδιά γεννιούνται διαθέτοντας δημιουργικότητα. Ατυχώς, στην πορεία, αυτή η δημιουργικότητα συρρικνώνεται.
Σε σχέση με την ευφυΐα, υπάρχει το λεγόμενο «Φαινόμενο Flynn», που περιγράφει την αύξηση κατά μέσο όρο του Δείκτη Ευφυΐας, παγκοσμίως, από γενεά σε γενεά. Το Φαινόμενο Flynn πήρε το όνομά του από τον James R. Flynn, διακεκριμένο καθηγητή της Ψυχολογίας-Ψυχομετρίας από τη Νέα Ζηλανδία, ο οποίος έγινε γνωστός για τις εκτεταμένες έρευνες που διεξήγαγε το 1994 σε: Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Βραζιλία, Μ. Βρετανία, Καναδά, Κίνα, Δανία, Αν. Γερμανία, Δυτ. Γερμανία, Γαλλία, Ισραήλ, Ιαπωνία, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία Βόρειο Ιρλανδία, Νορβηγία, Σουηδία Ελβετία και Η.Π.Α., αποδεικνύοντας ότι υπάρχει μία αύξηση 5-20 μονάδων στην κλίμακα ευφυΐας από γενεά σε γενεά. Οι έρευνες που ακολούθησαν από άλλους επιστήμονες (follow-up studies) επιβεβαίωσαν ότι υπάρχει παγκοσμίως μία αύξηση της τάξης των 3, τουλάχιστον, μονάδων που οφείλεται στο περιβάλλον, το οποίο εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα ερεθίσματα.
Με τη δημιουργικότητα των παιδιών, δυστυχώς, δεν ισχύει το ίδιο. Η δημιουργικότητα ακολουθεί την αντίστροφη πορεία από την ευφυΐα γιατί τα ποσοστά της –τουλάχιστον μέχρι το 1990- μειώνονταν. Άραγε, τι κάνουμε λάθος;
Οι παιδαγωγοί ισχυρίζονται ( Lee & Kemple, 2014; P.J.M. Costello, 2013; Guerra & Zuccoli, 2012; D.B. Jaquith, 2011) ότι υπάρχουν κάποιες πρακτικές που «σκοτώνουν» τη δημιουργικότητα. Ενδεικτικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τις παρακάτω:
Οι αλόγιστες ανταμοιβές: Η έρευνα έχει δείξει ότι οι ανταμοιβές αναστέλλουν τη διάθεση των παιδιών για εξερεύνηση και φαντασία. Το παιδί θα προσπαθήσει πολύ μέχρι να πάρει την ανταμοιβή και μετά δεν θα συνεχίσει να καταβάλλει προσπάθειες. Οι ανταμοιβές και τα αυτοκόλλητα αποσβήνουν τα εσωτερικά κίνητρα των παιδιών και την αυθεντική χαρά για τα δημιουργικά τους επιτεύγματα.
Η χειριστική βοήθεια: Όταν γινόμαστε η «σκιά» των παιδιών και τα κατευθύνουμε στενά σε ό,τι επιχειρούν, βλάπτουμε τη δημιουργικότητά τους. Όταν τα παρακολουθούμε αδιαλείπτως και τους δίνουμε συνεχώς οδηγίες, δεν θα μάθουν να ρισκάρουν και δεν θα βιώσουν την εμπειρία του να κάνουν λάθη και να μάθουν μέσα από αυτά. Δεν θα μάθουν ποτέ πως για να φτάσουν στο ιδιαίτερο δημιούργημά τους, θα πειραματιστούν πολλές φορές και μπορούν να κάνουν και λάθη στην πορεία, τα οποία αποτελούν φυσιολογικό κομμάτι όλης της διαδικασίας.
Περιορισμένες επιλογές: Τα παιδιά βρίσκονται συνήθως μέσα σε ένα σύστημα που τους μαθαίνει ότι «υπάρχει μόνο μια σωστή απάντηση». Ωστόσο, το να εξερευνούν τις διαφορετικές οπτικές είναι αυτό που θα τα οδηγήσει να αναπτύξουν δημιουργική σκέψη. Τα δημιουργικά παιδιά αισθάνονται ελεύθερα να προτείνουν εναλλακτικές λύσεις και ακολουθούν πιο εύκολα ό,τι τους υπαγορεύει η περιέργειά τους.
Φορτωμένο πρόγραμμα: Σχολείο, εξωσχολικές δραστηριότητες, εργαστήρια κ.λπ., αποτελούν την καθημερινότητα των σημερινών παιδιών. Προσφέρουμε στα παιδιά υπερβολικά πολλά ερεθίσματα και ξεχνάμε πως ένα από τα πιο σημαντικά ερεθίσματα για την ανάπτυξη της δημιουργικότητα είναι… η ανία. Η ανία τροφοδοτεί τη φαντασία και η φαντασία, με τη σειρά της, τροφοδοτεί τις νέες ιδέες και τη δημιουργικότητα. Ξεχνάμε πως τις καλύτερες ιδέες τις συλλαμβάνουμε όταν βρισκόμαστε σε πλήρη απραξία.
Γενικότερα, η δημιουργικότητα αναπτύσσεται όταν κάνουμε πράγματα που μας δίνουν χαρά. Αυτό που έχει αξία είναι η χαρά, όχι η τελειότητα. Ας ξεχάσουμε πως θα κάνουμε κάτι σωστά κι ας δώσουμε στα παιδιά την ευκαιρία να εξερευνήσουν, να κάνουν λάθη και να ρισκάρουν και, κυρίως, να αισθανθούν ελεύθερα να εκφράσουν τις υπέροχες, μοναδικές ιδέες τους.
Στη συνέχεια, απολαύστε –όπως το απόλαυσα κι εγώ- πώς θα ήταν διάφορα ζώα ή αντικείμενα… αν είχαν τη μορφή που τους δίνουν τα παιδιά στις ζωγραφιές τους και παρατηρείστε ποια χαρακτηριστικά είναι εκείνα που τραβάνε την προσοχή τους…!!!
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α.
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster