Πρέπει να ομολογήσω ότι, πουθενά στον κόσμο, δεν θα βρείτε έναν κατάλογο που να περιλαμβάνει μια αυστηρή λίστα με τα «χαρακτηριστικά ενός καλού εκπαιδευτικού». Ωστόσο, όλοι γνωρίζουμε πως η εκπαίδευση αποτελεί το σημαντικότερο κομμάτι της ζωής κάθε ανθρώπου. Το είδος της εκπαίδευσης που λαμβάνει κάποιος εξαρτάται κυρίως από την προσωπικότητα του εκπαιδευτικού που έχει και, πιο συγκεκριμένα, εκείνου που έχει δίπλα του να τον καθοδηγεί, ιδιαίτερα, κατά τα πρώτα χρόνια του στο σχολείο.
Αν σκεφτούμε ότι τα παιδιά περνούν μόνο το 8-10% μιας ολόκληρης ημερολογιακής χρονιάς στο σχολείο, κατανοούμε αμέσως ότι, ανεξάρτητα από την προσωπικότητα του εκπαιδευτικού, το οικογενειακό περιβάλλον είναι αυτό που έχει τη δύναμη να υποστηρίξει θετικά –ή όχι- τη μάθηση του παιδιού.
Είμαι σίγουρη πως η παραπάνω πληροφορία θα σας κάνει να αναρωτηθείτε: «Τότε πώς γίνεται να επηρεάζει ο εκπαιδευτικός τη μάθηση των παιδιών, αφού τον περισσότερο χρόνο τον περνούν στο οικογενειακό τους περιβάλλον, από το οποίο αντλούν και τις περισσότερες επιρροές;»
Αγαπητές συναδέλφισσες και αγαπητοί συνάδελφοι,
Δεδομένου ότι, εμείς οι νηπιαγωγοί είμαστε οι πρώτοι εκπαιδευτικοί με τους οποίους θα έρθουν σε επαφή τα παιδιά, στην πρώτη είσοδό τους στο επίσημο σχολικό περιβάλλον, αυτό μας προσθέτει μια ιδιαίτερη ευθύνη, με τεράστιο ειδικό βάρος. Οι μικροί μαθητές μας, κοντά μας, είτε θα μάθουν να αγαπούν το σχολείο και τη γνώση είτε θα μάθουν ότι το σχολείο είναι εκεί όπου θα πρέπει πάντα να έχεις μία σωστή απάντηση για κάθε ερώτηση ή εκεί όπου η γνώση παραδίδεται από τους εκπαιδευτικούς έτοιμη και δεν αμφισβητείται με τίποτα. Για σκεφτείτε ξανά. Μια τέτοια αντίληψη, δεν μπορεί να την αλλάξει ούτε το οικογενειακό περιβάλλον του κάθε παιδιού.
Υπάρχουν χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν τον καλό εκπαιδευτικό; Να, μια καλή ερώτηση! Ίσως γνωρίζετε πως έχουν γίνει πολλές έρευνες πάνω σε αυτό το ερώτημα (Beizhuizen et al, 2001; Arnon & Reichel, 2007; Devine et al, 2013; Ciascai & Vlad, 2014). Όλες τους, με τον ένα ή άλλο τρόπο, αναδεικνύουν τρεις βασικές παραμέτρους ως τις πλέον σημαντικές: ικανότητες, προσωπικότητα και σχέσεις με τους μαθητές.
Ας δούμε αναλυτικότερα τι εννοούμε με κάθε μία από τις παραμέτρους που αναφέρθηκαν παραπάνω, με βάση τις έρευνες:
Ικανότητες
Στις ικανότητες περιλαμβάνονται οι δεξιότητες που αναπτύσσει ο εκπαιδευτικός, η γνώση του αντικειμένου του και η εμπειρία του, με ό, τι αυτό συνεπάγεται. Στις ικανότητες, περιλαμβάνεται η γνώση των παιδαγωγικών, η γνώση του περιεχομένου των δεξιοτήτων που αναπτύσσει η/ο εκπαιδευτικός στα παιδιά και η δυνατότητά της/του να παρέχει ξεκάθαρες οδηγίες ώστε να γίνεται κατανοητή/ός σε όλα τα παιδιά.
Προσωπικότητα
Εδώ, γίνεται αναφορά σε μια ώριμη και ισορροπημένη συμπεριφορά, με κεντρικά χαρακτηριστικά την ευγένεια και τον ενθουσιασμό. Οι καλοί εκπαιδευτικοί είναι, επίσης, ευγενικοί, φιλικοί, υπομονετικοί και υποστηρικτικοί.
Σχέσεις με τους μαθητές
Αυτή η παράμετρος αναφέρεται στο πώς μία/ένας εκπαιδευτικός λειτουργεί στην κοινωνική ομάδα της τάξης του. Με αυτή τη λογική, η/ο καλή/ός εκπαιδευτικός συμπεριφέρεται στους μαθητές με ισότητα και δικαιοσύνη, ενδιαφέρεται για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κάθε ένας από αυτούς, φροντίζει ώστε να γνωρίσει κάθε μαθητή όσο καλύτερα γίνεται και δημιουργεί πάντα κίνητρα σε όλους τους μαθητές.
Έχει, ίσως, ενδιαφέρον να αναφερθεί εδώ ότι σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε 20 χρόνια πριν, στα Νηπιαγωγεία της Γ’ Διεύθυνσης Αθήνας, τα χαρακτηριστικά μιας/ενός εκπαιδευτικού προσχολικής αγωγής, ως προς την προσωπικότητα, περιγράφηκαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο από τα νήπια, σε συνεντεύξεις που καταγράφηκαν σε focus groups (Αρβανίτη-Παπαδοπούλου, 1995).
Όμως, είμαι σίγουρη, ότι όλα αυτά τα γνωρίζατε ήδη, για αυτό το λόγο θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας έναν άλλο, εναλλακτικό κατάλογο με τα χαρακτηριστικά του καλού εκπαιδευτικού, όπως τον ανάπτυξα μετά από πολλά χρόνια εμπειρίας στις τάξεις. Μπορεί να σας ενδιαφέρει.
Είναι ανικανοποίητη/ος
Ως το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό για την/τον καλή/ καλό εκπαιδευτικό θεωρώ το να είναι εκπαιδευόμενη/ος δια βίου. Να έχει, δηλαδή, πάθος για να μάθει νέα πράγματα, να επεκτείνει τη γνώση, να πειραματιστεί με νέους τρόπους διδασκαλίας κ.λπ. Να αισθάνεται πάντα ως μαθήτρια/μαθητής. Αν η/ο εκπαιδευτικός είναι εκπαιδευόμενη/ος δια βίου, θα δημιουργήσει παιδιά που θα μαθαίνουν δια βίου.
Έχει υψηλές προσδοκίες
Το να έχουμε υψηλές προσδοκίες από τους μαθητές μας τους βοηθά να αναπτύξουν αυτενέργεια, τους ανεβάζει το αυτοσυναίσθημα και τους βοηθά να θέτουν στόχους για τον εαυτό τους και να εστιάζουν σε αυτούς. Όταν έχουμε υψηλές προσδοκίες για τους μαθητές μας είναι σαν να τους αναγκάζουμε να βγάλουν τις βοηθητικές ρόδες από τα ποδήλατά τους για να προσπαθήσουν να μάθουν χωρίς αυτές. Με άλλα λόγια, ενθαρρύνουμε τους μαθητές να παίρνουν ρίσκα και αποδεχόμαστε τα λάθη, στην πορεία προς την κατάκτηση του στόχου.
Ενισχύει την αυτονομία
Αποφεύγει να είναι το κέντρο της τάξης (αν όχι του κόσμου). Διαχειρίζεται τον χρόνο με προσοχή. Διαφοροποιεί τη διδασκαλία όταν πρέπει και όπου πρέπει ώστε το κάθε παιδί να μπορεί να δουλέψει με τον τρόπο και τον ρυθμό του. Ενισχύει τη μάθηση μέσα στην ομάδα, παροτρύνοντας τα παιδιά να αναζητούν βοήθεια από τους εμπειρότερους της ομάδας. Υποστηρίζει τα παιδιά να αναζητούν τις απαντήσεις στα ερωτήματά τους με πολλαπλούς τρόπους, χωρίς να τα προσανατολίζει αποκλειστικά και μόνο στην αυθεντία της/του εκπαιδευτικού. Τα βοηθά να γίνουν αυτόνομα και να κατακτήσουν την ανεξαρτησία τους.
Έχει χιούμορ
Το χιούμορ μπορεί να αποτελέσει τον καταλύτη στις δύσκολες στιγμές της ημέρας, μέσα στην τάξη. Η/ο καλή/ός εκπαιδευτικός λέει αστεία και δέχεται αστεία από τους μαθητές. Σχολιάζει με χιούμορ τις άβολες καταστάσεις και φέρνει χαρά και γέλιο στις δύσκολες. «Ο καλός δάσκαλος πρέπει να είναι προετοιμασμένος να παραστήσει τον ανόητο, αν αυτό θα βοηθήσει τον μαθητή του να κερδίσει τη σοφία» [UNESCO – παιδί από τη Νιγηρία].
Είναι διορατική/ός
Δεν αποθαρρύνει τα παιδιά, αν η αρχική τους σκέψη είναι αδόκιμη και χρειάζεται βελτίωση. Ενδιαφέρεται περισσότερο για την πορεία της σκέψης του παιδιού παρά για την απάντηση που έδωσε το παιδί, αυτή καθαυτή. Αναζητά να βρει τις αδυναμίες στη σκέψη του κάθε παιδιού και τα ενδυναμώνει στην προσωπική τους ανάπτυξη.
Διαθέτει ευελιξία
Αναζητά τη στιγμή που θα απογειώσει τη μάθηση των παιδιών και είναι πρόθυμη/ος να αλλάξει την πορεία του μαθήματος, αν το ενδιαφέρον των παιδιών οδηγεί αλλού. Είναι πρόθυμη/ος να παρακάμψει τη ρουτίνα της τάξης, όταν ανακύψει κάτι άλλο με μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα παιδιά. Προσφέρει στα παιδιά μια ευρεία γκάμα δρόμων για να κατακτήσουν τη γνώση και τις δεξιότητες. Στη διδασκαλία της/του, υπάρχει συνέχεια αλλά, ταυτόχρονα, ποικιλία στους τρόπους προσέγγισης της γνώσης.
Είναι ασυμβίβαστη/ος
Ακροβατεί με δεξιοτεχνία ανάμεσα σε όλα τα παραπάνω αλλά διδάσκει πειθαρχία και αναπτύσσει σωστές συνήθειες, γνωρίζοντας ότι η εκπαίδευση αναφέρεται, πάνω απ’ όλα στην πειθαρχία του πνεύματος. Επιμένει, ως εκ τούτου, στην τήρηση των κανόνων της τάξης. Τα παιδιά που γνωρίζουν τους κανόνες (τα πλαίσια), γνωρίζουν τι είναι αποδεκτό και τι δεν είναι. Η γνώση αυτή θα τα συνοδεύει σε όλη τους τη ζωή.
Αγαπητές συναδέλφισσες και αγαπητοί συνάδελφοι,
Σε καμιά από τις έρευνες -τουλάχιστον, αυτές που εγώ έχω διαβάσει- δεν αναφέρονται ως χαρακτηριστικά της/του καλής/ού εκπαιδευτικού ότι: είναι καλλιγράφος, ντύνεται όμορφα, είναι τακτικός κ.λπ. Σε όλες, όμως, αυτές τις έρευνες υπάρχει ως κοινός τόπος το παρακάτω:
Πυροδοτεί στα παιδιά τη διάθεση για μάθηση!
Δεν νομίζω πως είναι τυχαίο. Ούτε κι εσείς, φαντάζομαι.
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α.
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αρβανίτη-Παπαδοπούλου, Τ. (1995). Τα χαρακτηριστικά των αποτελεσματικών Νηπιαγωγείων- Μία ερευνητική προσέγγιση. Διδακτορική Διατριβή
Arnon, S., & Reichel, N. (2007). Who is the ideal teacher? Am i? Similarity and difference in perception of students of education regarding qualities of a good teacher and of their own qualities as teachers. Teachers and Teaching: Theory and Practice, 13(5), 441-464.
Beishuizen, J. J., Hof, E., van Putten, C. M., Bouwmeester, S., & Asscher, J. J. (2001). Students’ and teachers’ cognitions about good teachers. British Journal of Educational Psychology, 71, 185-201.
Ciascai, L., & Vlad, I. E. (2014). Perception of school and university students of ideal teacher behaviors (II). Pilot study. Acta Didactica Napocensia, 7, 49-58.
Devine, D., Fahie, D., & McGillicuddy, D. (2013). What is “good” teacher? Teacher beliefs and practices about their teaching. Irish Educational Studies, 32(1), 83-108.