Ένα νέο ανησυχητικό φαινόμενο κάνει την εμφάνισή του στον εκπαιδευτικό ορίζοντα, το οποίο συνδέεται με το έλλειμμα των απαραίτητων δεξιοτήτων λεπτής κινητικότητας, που θα πρέπει να κατέχουν τα παιδιά, όταν φθάνουν για πρώτη φορά στο Νηπιαγωγείο.
Οι παρατηρήσεις μου από τις επισκέψεις μου στα Νηπιαγωγεία –κατά το πρώτο τρίμηνο- επιβεβαιώνουν δυστυχώς το γεγονός ότι τα περισσότερα παιδιά που έρχονται για πρώτη φορά στο Νηπιαγωγείο, δεν κατέχουν επαρκώς τη βασική δεξιότητα λεπτής κινητικότητας, η οποία απαιτείται για να κρατήσουν σωστά ένα μολύβι και να «γράψουν». H απουσία αυτής της δεξιότητας, στα δάχτυλα των χεριών των μικρών παιδιών, μπορεί να αποδοθεί στην αυξημένη χρήση των συσκευών νέας τεχνολογίας και –ειδικότερα- εκείνων που διαθέτουν οθόνες αφής και στην ταυτόχρονη μείωση από την καθημερινότητα των παιδιών της χρήσης μολυβιών, λαδοπαστέλ, ψαλιδιών, πλαστελίνης και άλλων παρόμοιων υλικών.
Όπως γνωρίζουμε, το επίπεδο των κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων των παιδιών, η περιέργεια που επιδεικνύουν και η λεπτή κινητικότητά τους αποτελούν δείκτες ετοιμότητας για τα παιδιά που φοιτούν στο Νηπιαγωγείο. Θα έχετε προσέξει, ίσως, ότι τα παιδιά που δεν έχουν αναπτύξει τη λεπτή τους κινητικότητα παλεύουν για να κατακτήσουν όλες τις προαπαιτούμενες δεξιότητες, σε όλους τους τομείς ανάπτυξης.
Αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι,
Το έλλειμμα στην ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας δεν αποκαθίσταται από την μια μέρα στην άλλη. Όπως ισχύει και στην ανάπτυξη της αδρής κινητικότητας, έτσι και στην περίπτωση της λεπτής κινητικότητας, απαιτείται χρόνος, εξάσκηση και επανάληψη.
Η πορεία της ανάπτυξης της λεπτής κινητικότητας ακολουθεί συνήθως την εξής γνωστή διαδρομή: ξεκινά όταν το παιδί -ως μωρό- αρχίζει να αρπάζει με τα χέρια του τα αντικείμενα που βρίσκονται γύρω του (το δάχτυλο της μαμάς, την κουδουνίστρα, ένα παιχνίδι), κρατάει μόνο του το μπουκάλι με το γάλα, αρχίζει να τρώει μόνο του χρησιμοποιώντας τα χέρια του, χρησιμοποιεί το κουτάλι για να φάει και, τέλος, χρησιμοποιεί τα χέρια του για να κτίσει με το οικοδομικό υλικό, να πλάσει την πλαστελίνη, να κουμπώσει τα κουμπιά, να τραβήξει το φερμουάρ, να βάψει με πινέλα, να πειραματιστεί με διάφορα υλικά ζωγραφίζοντας και αποτυπώνοντας τις σκέψεις του και σιγά σιγά να φτάσει στο σημείο να κρατά σωστά ένα μολύβι για να γράψει το όνομά του ή να αντιγράψει λέξεις. Δυστυχώς, αν αυτό το «συνεχές» εμποδιστεί με κάποιο τρόπο [βλέπε υπερβολική δραστηριότητα με οθόνες αφής], η ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας ανακόπτεται και παρουσιάζει προβλήματα, παρασύροντας μαζί της κι άλλες περιοχές ανάπτυξης.
Αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι, είναι ανάγκη να πείσουμε τους γονείς ότι τα παιδιά μαθαίνουν βιώνοντας εμπειρίες στον πραγματικό κόσμο και όχι παρακολουθώντας παθητικά μέσα από τις οθόνες της τηλεόρασης, των τάμπλετ ή των κινητών τηλεφώνων. Η Τεχνολογία αποτελεί κομμάτι της ζωής όλων μας αλλά δεν πρέπει να επιτρέπουμε στα μικρά παιδιά να κάνουν κατάχρηση γιατί έτσι τα στερούμε από τις ουσιαστικές εμπειρίες που τους προσφέρει το παιχνίδι με πραγματικά αντικείμενα ή πραγματικούς ανθρώπους. Ας σκεφτούμε λιγάκι το «γιατί»… Η απάντηση είναι απλή. Γιατί ο κόσμος των παιχνιδιών και των πάσης φύσεως εφαρμογών στα κομπιούτερς και τα iPad είναι δισδιάστατος. Όμως, τα παιδιά ζουν σε έναν τρισδιάστατο κόσμο και πρέπει να αλληλεπιδράσουν μαζί του για να τον κατανοήσουν.
Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι ανακοινώσεις της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής (AAP) (http://www.npr.org/sections/ed /), η οποία συνιστά:
- Ο χρόνος που πρέπει να καταναλώνουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπροστά από μια οθόνη (οποιαδήποτε) δεν θα πρέπει να υπερβαίνει την μία ώρα ημερησίως. Στη δραστηριότητα αυτή να είναι παρών ένας ενήλικας, για να βοηθά το παιδί να μεταφέρει τη γνώση από την οθόνη στην πραγματική ζωή.
- Οι γονείς να μην δίνουν στα παιδιά τα κινητά τους τηλέφωνα για να τα κρατούν απασχολημένα.
- Στα υπνοδωμάτια των παιδιών προσχολικής ηλικίας δεν πρέπει να υπάρχει δέκτης τηλεόρασης.
Ας αφήσουμε, λοιπόν, τις οθόνες αφής και ας επιστρέψουμε πάλι στο θέμα μας που είναι η ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας. Κατά την άποψή μου, δεν υπάρχει τίποτα πιο χρήσιμο για την ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας από τα κλασικά υλικά που βρίσκει κανείς μέσα στις τάξεις μας και τα οποία έχει αποδειχθεί ότι ενδυναμώνουν τους λεπτούς μύες των μικρών παιδικών χεριών. Με την πρώτη ευκαιρία, θυμίστε στους γονείς πως τα παιδιά πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα υλικά και στο σπίτι. Είναι περιττό, αλλά θα αναφερθώ σε αυτά τα υλικά, αναγνωρίζοντας την αξία τους στη δουλειά μας, για τόσα και τόσα χρόνια:
- Λαδοπαστέλ, μαρκαδόροι, κιμωλίες, μολύβια, δαχτυλομπογιές
- Πινέλα και χρώματα (πάσης φύσεως)
- Ψαλίδια
- Lego, οικοδομικό υλικό (τουβλάκια)
- Πλαστελίνη, πηλός, ζυμάρι
- Χάντρες, ζυμαρικά και κορδόνια
- Εφημερίδες και άχρηστα χαρτιά (για σκίσιμο με το χέρι)
- Τα μπουφάν και τα παπούτσια των παιδιών, για να ανοίγουν και να κλείνουν φερμουάρ, να κουμπώνουν και να ξεκουμπώνουν κουμπιά και να δένουν κορδόνια [Φιλική συμμετοχή, καθώς δεν είναι υλικά της τάξης]
Στα υλικά αυτά, θα μπορούσε να προσθέσει κανείς δεκάδες άλλα πράγματα που βρίσκονται στην τάξη και τα αξιοποιούμε γι’ αυτόν το λόγο.
Η λεπτή κινητικότητα είναι ένα «λεπτό θέμα». Ας του δώσουμε τη σημασία που του αξίζει!
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α. ν. Αττικής &
48ης Περιφέρειας Π.Α. ν. Κυκλάδων
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster