Αγαπητοί γονείς,
Ειδικά, σε περιόδους οικονομικής κρίσης, δυστυχώς, τα διαζύγια αυξάνονται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Ο καθένας μπορεί να καταλάβει πως το διαζύγιο αποτελεί για το παιδί μια τραυματική εμπειρία με ενδεχόμενες μελλοντικές επιπτώσεις στην ψυχική του υγεία. Η ηλικία που θα έχει το παιδί, όταν του κοινοποιηθεί το διαζύγιο των γονιών του, είναι εκείνη που θα προσδιορίσει (α) το πώς θα αντιδράσει το παιδί και (β) τι ακριβώς θα καταλάβει για την αλλαγή στην δομή της οικογένειας που συνεπάγεται ένα διαζύγιο.
Τα παιδιά στην προσχολική ηλικία δεν κατανοούν την έννοια «χωρισμός» ή «διαζύγιο» και δεν θέλουν να χωρίζουν οι γονείς τους, ανεξάρτητα από τις εντάσεις που μπορεί να βιώνουν στο σπίτι. Στην πραγματικότητα, επειδή τα παιδιά αυτής της ηλικίας αισθάνονται ότι δεν έχουν τη δύναμη να ελέγξουν αυτή τη νέα κατάσταση [διαζύγιο], δυσκολεύονται πολύ και να την κατανοήσουν. Αυτή τους η αδυναμία τους προκαλεί άγχος, θυμό και, κυρίως, την αίσθηση ότι είναι οι απόλυτα υπεύθυνοι για αυτό τον χωρισμό. Ταυτόχρονα, μπορεί να βιώνουν συναισθήματα αβεβαιότητας για το μέλλον, να προσπαθούν να καταπιέσουν τον θυμό που αισθάνονται, να απασχολούν το μυαλό τους με δυσάρεστες σκέψεις και ιδέες ή να ταλαιπωρούνται από νυχτερινούς εφιάλτες.
Αγαπητοί γονείς,
Είναι φυσιολογικό να αισθάνεστε αβεβαιότητα για το πώς θα υποστηρίξετε σωστά το παιδί σας κατά τη διάρκεια ενός χωρισμού ή ενός διαζυγίου. Μπορεί, επίσης, να αισθάνεσθε ότι πλέετε σε αχαρτογράφητα νερά και δεν ξέρετε πού θα οδηγηθείτε. Όμως, παρότι ένα διαζύγιο είναι πάντα μια δυσάρεστη κατάσταση για όλους τους εμπλεκόμενους, είναι ανάγκη να δούμε με ψυχραιμία κάποιους σωστούς χειρισμούς για να βοηθήσουμε τα παιδιά, όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται. Είναι σχετικά παρήγορο το γεγονός ότι η έρευνα έχει δείξει πως μετά το αρχικό σοκ, τα παιδιά επανέρχονται σημαντικά, μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, αρκεί οι γονείς τους να δείξουν την απαιτούμενη ωριμότητα. Στην περίπτωση που οι γονείς διατηρήσουν υψηλά επίπεδα διαμάχης ανάμεσά τους, τόσο κατά τη διάρκεια της διαδικασίας έκδοσης του διαζυγίου όσο και μετά, τα παιδιά θα δυσκολευτούν αφάνταστα να επιτύχουν τη μετάβασή τους στη νέα τους ζωή, ενώ αυτά τα βιώματα θα τα συνοδεύουν, υπονομεύοντας τις ηλικίες της εφηβείας και της ενηλικίωσής τους [με κατάθλιψη και προβλήματα στις σχέσεις]. Μετά από αυτά, πιστεύω, πως το σωστό ερώτημα, που θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε, είναι: Τι πρέπει να κάνουμε για να διευκολύνουμε το παιδί;
Οδηγίες προς γονείς
Τι να κάνετε
Επειδή το παιδί της προσχολικής ηλικίας επηρεάζεται από τη διάθεση και τη στάση των γονέων του, προσπαθήστε να διαχειριστείτε το διαζύγιο με όσο πιο θετικό τρόπο γίνεται. Το παιδί θα πρέπει να βρίσκει, πάντα, κάποιον διαθέσιμο για να μιλήσει και να εκφράσει τα συναισθήματά του. Επίσης, το παιδί έχει ανάγκη να αισθάνεται ασφαλές και να γνωρίζει ότι δεν θα σταματήσει να βλέπει και να συναναστρέφεται έναν από τους δύο γονείς του [εκείνον, δηλαδή, που θα αποχωρήσει από την οικογενειακή εστία]. Το παιδί, πάντα, θα έχει την ανάγκη και των δύο γονέων του και αυτό ακριβώς είναι το υγιές. Σε αυτήν την ηλικία, θα μπορούσατε να διαβάσετε στο παιδί σας και ανάλογα βιβλία, με σχετικό περιεχόμενο, που κυκλοφορούν στο εμπόριο [Αν χρειαστείτε καθοδήγηση για τα κατάλληλα βιβλία, απευθυνθείτε στη νηπιαγωγό του παιδιού σας].
Τι να αποφύγετε
- Το παιδί σας δεν είναι αγγελιοφόρος
Η μεταφορά μηνυμάτων από το παιδί σας προς τον ή την πρώην σύζυγο, τού προκαλεί υπερβολικό συναισθηματικό στρες και το φορτώνει με ευθύνες που δεν του ανήκουν και δεν αναλογούν στην ηλικία του. Αν θέλετε να επικοινωνήσετε με τον ή την πρώην σύζυγο, επικοινωνήστε ως ενήλικες: τηλεφωνήστε, γράψτε ηλεκτρονικό μήνυμα, συναντηθείτε για λίγο και συζητήστε αυτά που σας απασχολούν.
- Το παιδί σας δεν είναι ο ψυχοθεραπευτής σας
Μην μοιράζεστε τα αρνητικά συναισθήματα που σας προκαλεί το διαζύγιο με το παιδί σας. Μην αναγκάζετε το παιδί σας να δείξει κατανόηση για τα συναισθήματά σας την ίδια στιγμή που δυσκολεύεται να διαχειριστεί τα δικά του. Ποτέ να μην κριτικάρετε τον ή την πρώην σύζυγο. Να σκέφτεστε ότι, κατ’ αυτόν τον τρόπο, κριτικάρετε το ίδιο σας το παιδί που «κουβαλάει» το 50% του άλλου γονέα στα γονίδιά του. Μην ξεχνάτε πως είσαστε ο γονιός. Είναι ανάγκη να παραμένετε στο ρόλο σας, παραμένοντας ένα υγιές πρότυπο για το παιδί σας.
- Ακούστε το παιδί σας
Τα παιδιά θέλουν να νιώθουν ότι τα καταλαβαίνουν. Ακούστε, λοιπόν, το παιδί σας. Μην του λέτε πώς ή τι να σκεφτεί. Απαντάτε συγκεκριμένα σε ό, τι σας ρωτά, αλλά να θυμάστε ότι γονέας δεν χρειάζεται να έχετε τη λύση σε όλα όσα απασχολούν το παιδί σας. Το γεγονός ότι είσαστε εκεί και το ακούτε είναι το πιο σημαντικό από όλα. Η ανακούφιση έρχεται όταν αισθανόμαστε ότι μας αγαπούν και κατανοούν τα συναισθήματά μας.
- Διορθώστε τα λάθη που έχετε κάνει μέχρι τώρα
Αν συνειδητοποιήσετε ότι, σε κάποια φάση, πριν, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ή μετά το διαζύγιο, κάνατε κάποια ακούσια λάθη, προσπαθήστε να τα αποκαταστήσετε. Ποτέ δεν είναι αργά. Τα παιδιά συγχωρούν εύκολα, αν είμαστε ειλικρινείς και ευθείς απέναντί τους. Ζητείστε, λοιπόν, από το παιδί σας συγγνώμη, περιγράφοντας τη συμπεριφορά που θέλετε να αναθεωρήσετε και δεσμευτείτε ότι θα την αλλάξετε εις το εξής. Η αναγνώριση των λαθών μας απαιτεί γενναιότητα ψυχής και αποτελεί ένα εξαιρετικό μάθημα για το παιδί σας, που μαθαίνει να σας εμπιστεύεται.
Αγαπητοί γονείς, η πρόσφατες έρευνες των νευροεπιστημών λένε ξεκάθαρα πως ο εγκέφαλος των παιδιών αναπτύσσεται καλύτερα, όταν τα παιδιά μάς εμπιστεύονται, αισθάνονται ότι έχουν αξία και ότι τα καταλαβαίνουμε. Κάτι τέτοιο, δεν θα πρέπει ποτέ να εμποδιστεί από ένα διαζύγιο.
Πριν κλείσω αυτό το σημείωμα, επιθυμώ να σας παραθέσω έναν κατάλογο με τις ανάγκες των παιδιών από τους γονείς τους, που συνέταξαν στο Πανεπιστήμιο του Missouri των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, τον οποίο προσπάθησα να αποδώσω όσο πιο πιστά μπορούσα.
Ένας κατάλογος με τις επιθυμίες ενός παιδιού: Τι ζητάω από τη μαμά και τον μπαμπά
- Θέλω και τους δυο σας στη ζωή μου. Σας παρακαλώ να μού γράφετε γράμματα, να μού τηλεφωνείτε και να μου κάνετε πολλές ερωτήσεις. Όταν δεν εμπλέκεστε στη ζωή μου, αισθάνομαι σαν να μην έχω αξία για εσάς και ότι δεν με αγαπάτε.
- Σας παρακαλώ μην τσακώνεστε και δουλέψτε πολύ για να είσαστε φίλοι. Προσπαθήστε να συμφωνείτε για τα θέματα που συνδέονται με εμένα. Όταν τσακώνεστε για εμένα, νομίζω ότι εγώ έχω φταίξει κι αισθάνομαι ενοχές.
- Θέλω να σας αγαπώ και τους δυο σας και απολαμβάνω το χρόνο που περνώ με τον καθένα σας. Σας παρακαλώ υποστηρίξτε και εμένα και το χρόνο που περνάω μαζί σας. Αν συμπεριφέρεστε με ζήλεια και εκνευρισμό, αισθάνομαι πως πρέπει να πάρω το μέρος κάποιου και να αγαπάω τον ένα περισσότερο από τον άλλο.
- Σας παρακαλώ, επικοινωνείτε απευθείας ο ένας με τον άλλο, για να μην είμαι υποχρεωμένο να μεταφέρω μηνύματα από τον ένα στον άλλο.
- Όταν μιλάω για τον άλλο γονιό μου, σας παρακαλώ να λέτε μόνο ωραία πράγματα ή να μην πείτε τίποτα. Όταν μιλάτε με κακία και λέτε απρεπή πράγματα για τον άλλο μου γονιό, αισθάνομαι ότι περιμένετε να πάρω το μέρος σας.
- Να θυμάστε πως θέλω και τους δυο σας στη ζωή μου. Υπολογίζω στη μαμά και τον μπαμπά μου για να με μεγαλώσουν, να με διδάξουν τι είναι σημαντικό στη ζωή και να με βοηθήσουν, όταν θα έχω προβλήματα.
Αγαπητοί γονείς,
Ελπίζω να αντιληφθήκατε ότι δεν είναι αυτό καθαυτό ο χωρισμός ή το διαζύγιο που επηρεάζουν τα παιδιά, αλλά η ποιότητα των σχέσεων ανάμεσα στους γονείς τους, η κατανόηση που εισπράττουν από αυτούς και η άνευ όρων αγάπη που τα περιβάλλει από αυτούς.
Όπως έχουμε ξαναπεί, τα παιδιά μπορούν να είναι αρκετά ευέλικτα και ανθεκτικά, ακόμα κι αν συμβαίνει κάτι δύσκολο στη ζωή τους. Αυτό, όμως, δεν τα εμποδίζει να αναρωτιούνται για τα πιο ζωτικά πράγματα στη ζωή: «Είμαι ασφαλής;», «Είναι ακόμα όμορφος ο κόσμος που ζω;», «Έχω ακόμα γύρω μου αυτούς που αγαπώ [ακόμα κι αν έχουν αλλάξει διεύθυνση];». Αν τους δώσετε τη δυνατότητα να μπορούν να απαντήσουν «Ναι!», σε αυτά τους τα ερωτήματα, τότε να είστε σίγουροι ότι έχετε κάνει το χρέος σας ως γονείς.
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α. ν. Αττικής και
48ης Περιφέρειας Π.Α. ν. Κυκλάδων
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster